Theïsme als manier van leven

Mijn nieuwe opiniestuk voor ForumC, getiteld 'Theïsme als manier van leven', is inmiddels op de ForumC website geplaatst. Zie hier.

Interview Perspectief

In het maandblad Perspectief verscheen deze maand een interview met mij, waarin vooral werd ingegaan op de vraag wat voor een waarde ik hecht aan rationele argumenten voor het bestaan van God, zoals mijn modaal-epistemisch argument. Het interview is hier te bekijken.

Publieke en private rationaliteit

Het soort rationaliteit dat een rol speelt bij het omarmen van wereldbeschouwingen is van een andere orde dan het soort rationaliteit dat vereist is om vakwetenschappelijke theorieën te ontwikkelen. Een wereldbeeld is namelijk een pre-theoretisch narratief voor het duiden en integreren van al onze persoonlijke ervaringen en geen theoretische empirisch toetsbare hypothese. Wereldbeelden, religieus of niet, overstijgen dan ook het empirisch verifieerbare. Wel dienen ze compatibel te zijn met de resultaten van vakwetenschappelijk onderzoek om intellectueel aanvaardbaar te zijn. De andere orde waarover ik hierboven sprak is immers nog altijd een orde binnen de sfeer van het rationele. Het gaat zoals gezegd immers om twee verschillende vormen van rationaliteit. Het verschil ontstaat omdat er sprake is van twee verschillende epistemische contexten. Het ontwikkelen van wetenschappelijke theorieën speelt zich af in de voor iedereen toegankelijke publieke context. Het gaat hier om het vinden van een gemeenschappelijke grondslag, om algemene instemming, en dus om intersubjectief controleerbare berekeningen en herhaalbare observaties en experimenten. Het omarmen van een wereldbeschouwing vindt daarentegen plaats binnen ieders private context, oftewel binnen de persoonlijke context van het concreet geleefde leven. Nu kan geen mens uiteindelijk zonder een bepaald wereldbeeld. Ieder van ons kan niet anders dan in de loop van zijn of haar leven op zoek gaan naar een persoonlijk 'best account', een passend wereldbeeld dat uiteindelijk de minste existentiële en epistemische problemen oplevert. Dit is eveneens een rationeel proces. Rationele afwegingen die binnen deze persoonlijke context een cruciale rol spelen zijn (i) de vraag of een bepaald wereldbeeld zeggingskracht heeft, (ii) praktisch leefbaar is, (iii) aansluit bij de eigen aard, (iv) existentiële noden vervult, (v) bijdraagt aan het trouw kunnen en willen blijven aan significante persoonlijke levenservaringen, (vi) recht doet aan common sense en diepe onvervreemdbare intuïties, en (vii) tegemoet komt aan epistemische deugden als eenvoud, coherentie en plausibiliteit. Deze persoonlijke rationaliteit is niet meer of minder rationeel dan genoemde publieke vakwetenschappelijke rationaliteit. Ze is eenvoudigweg anders. Het gaat om een andere wijze van rationeel zijn, van toepassing binnen een andere epistemische context, en minstens zo belangrijk voor ons leven.

Tristan Garcia

Last Saturday there was a debate at OT301 in Amsterdam between the French philosopher Tristan Garcia and the American philosopher Graham Harman. A transcript will be produced, as Harman mentions on his blog. It was something. Many people, ’70 type of underground scene, darkened room and a few spotlights. As if Foucault was visiting us. Garcia’s performance fascinated me. And I’m not really sure why. He might have new profound thoughts about ontology. I will surely check his work. Of course I should elaborate a bit more on why he made me curious enough to further explore his philosophical thinking. And indeed, I could try to reflect on some of his moving statements, such as “Anything is something, no matter what”, “Anything is something, no less, no more”, “The thing is never in-itself, but outside of itself” and “To be is not to comprise, and to comprise is not to be”. But I can’t really. Garcia was quite hard to grasp, occasionally he even seemed unintelligible. Nevertheless I did sense that he is on to something. I saw it, in his way of speaking. I saw it in his eyes. He writes novels as well I was told afterwards. Literature and ontology. Like Sartre, a young Sartre.

De waarheid, de wijn, de koning of de vrouw?

De faculteit Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit vierde afgelopen vrijdag haar 10e lustrum in Felix Meritis. Tijdens de feestavond was er een luchtig rondetafelgesprek met vier filosofen waar ik er een van was. Het onderwerp van deze licht-inhoudelijke discussie was een quodlibet vraag van Thomas van Aquino: "Is de waarheid sterker dan hetzij de wijn, de koning of de vrouw?". Ieder van ons werd gevraagd een keuze te maken en deze aan het begin van het debat kort te verdedigen, zodat wij daarna op elkaars posities konden reageren. Hieronder voor de aardigheid de kern van mijn openingsvoordracht.

"Natuurlijk is de waarheid sterker dan de wijn, de koning of de vrouw. Als ik bijvoorbeeld zou willen beargumenteren dat de wijn sterker is dan de waarheid, dan zou ik dat alleen kunnen doen met precies een beroep op de waarheid. En hetzelfde geldt wanneer ik het zou gaan opnemen voor de koning of de vrouw. Argumentaties veronderstellen immers een waarheidsaanspraak. Waarheid, geldigheid van wat we betogen, wordt altijd al voorondersteld zodra we gaan argumenteren. Kortom, door hier vanavond vrolijk met elkaar in discussie te gaan over de vraag wat het sterkst is en onze standpunten onderling te bekritiseren, gaan wij er al op voorhand vanuit dat er een antwoord is, dat er een waarheid is, en zo vieren wij dus reeds het primaat van de waarheid.

Nu stelde Nietzsche in De Vrolijke Wetenschap dat de waarheid een vrouw is. De waarheid verschuilt zich achter een sluier en wie tenslotte de sluier wegtrekt zal volgens hem tot de ontdekking komen dat er zich niets achter de sluier bevindt. En het is volgens Nietzsche juist de vrouw die dit diepe inzicht heeft, terwijl wij mannen alleen maar bezig zijn om krampachtig een waarheid te achterhalen die er niet is. In navolging van Nietzsche heeft menig postmodernist eveneens gemeend de waarheid over de waarheid te weten, namelijk dat er geen waarheid zou zijn.

Echter, zelfs wie de waarheid ontkent doet dat nog steeds in naam van de waarheid. Slechts in naam van de waarheid kan immers volgehouden worden dat het waar is dat er geen waarheid is. Gerichtheid op waarheid is dus het laatste factum. Verlangen naar waarheid is de rots waarop onze spade afketst. Het is een absolute voorwaarde voor al ons denken en spreken. De waarheid is dan ook veel sterker dan alles wat slechts ter sprake kan worden gebracht tegen de achtergrond van een reeds aanwezig verondersteld waarheidsveld: klassiek, postmodern, pragmatisch, of van welke aard dan ook.

De waarheid houdt ons dus onvermijdelijk in een allesomvattende greep, meer dan koningen, vrouwen en wijn ooit zouden kunnen doen. De waarheid is dan ook noodzakelijkerwijs, ja zelfs per definitie, het sterkst."

Does reality exist? A debate with Graham Harman

In 2010 I completed my master thesis in philosophy (see here for an addendum to it). In this thesis I develop a theory of knowledge that comes very close to what the French philosopher Quentin Meillassoux calls 'strong correlationism' (without me knowing this term at that time; I didn't even know who Meillassoux was). Yesterday I entered into a debate at Felix & Sofie with the American philosopher Graham Harman (who, like Meillassoux, rejects strong correlationism). My opening statement to the debat is available below.

"First of all I would like to thank Felix & Sofie for the invitation to participate in tonight’s debate. The question of tonight’s debate is one of the most fundamental questions of philosophy: Does reality exist? Well, in my master thesis I make a distinction between the-world-for-us and the-world-in-itself. The-world-for-us is the world as implied by the human point of view. It is the world as it is thought and perceived by us humans. The-world-in-itself is ultimate reality. The-world-in-itself is the world as it exists on and for itself in an absolute sense. It is the absolute.

Now, the-world-in-itself is inaccessible for us. It is impossible for us to get outside ourselves in order to compare the world as it is ‘in itself’ to the world as it is ‘for us’. We do not have access to such an absolute stance. After all, we are trapped in our human condition. We can only access the world from our human viewpoint. It is impossible for us to step outside our relation to the in-itself. Therefore we cannot know anything that is beyond this relationship. To put it differently, we cannot think or perceive something while abstracting from the fact that it is still us who are thinking or perceiving it. Indeed, if we think or perceive anything as true about the in-itself, then what we think or perceive is still a human thought or human experience. All our knowledge is qualified as human knowledge. This is inevitable. We can’t get rid of this qualification of our knowledge. Absolute knowledge is unreachable.

So the-world-in-itself is unknowable because our knowledge is always relative to the human conditions of knowledge. We cannot have access to the-world-in-itself since we cannot have knowledge of anything independent of our human way of thinking and perceiving.

Is this Kantianism? No, for contrary to Kantianism, even the claim that there exist objects outside us that ground or produce our experiences, is only justified as a claim about how the world is for us. So Kant’s claim that there are Dinge-an-sich is only warranted as a world-for-us-claim. In fact, even the distinction between the-world-for-us and the-world-in-itself is only justified as a claim about how the world is for us. For again, everything we think applies to the-world-for-us. So, the-world-for-us is the ultimate unsurpassable horizon of all our understanding. It is for us the holistic all-inclusive. We are always already in it. Hence, it is the subject of all our predications. Is this idealism? No. Idealism claims to know the in-itself. According to idealism the in-itself is consciousness or mind and nothing exists outside it. But this claim is not warranted because we cannot know the in-itself. Is it than realism? No, for idealism might be true. Again, we know nothing at all about the in-itself; so also not whether idealism is false.

Should this all worry us? Not at all! For within the context of the world-for-us we can justify many, many claims. Examples include, but are not limited to, logical propositions such as the principle of non-contradiction, mathematical statements such as the theorems of set theory, ordinary claims (such that I exist, that you exist and are not merely a product of my thought, that the glass of water in front of me exists extra-mentally as well, that Paris is the capital of France, etc.), and moral claims, such as that it is wrong to torture the innocent. In fact the whole project of metaphysics can still be carried out within the context of the world-for-us, as long as we realize that all our claims, metaphysical and non-metaphysical, are about the for-us and cannot be justified as claims about the in-itself. And this is fine. For what else could we as human beings wish for than to justify claims about how the world is for us? Indeed, what else could we as human beings wish for than to be justified as human beings? After all, we are human beings, not gods. The in-itself is inaccessible. That is what we should concede to the skeptic. But we can still find truth: objective universal human truth within the-world-for-us. And for us humans, that should be sufficient."

Note: On 6 April I translated the Dutch parts of this post into English