De waarheid, de wijn, de koning of de vrouw?

De faculteit Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit vierde afgelopen vrijdag haar 10e lustrum in Felix Meritis. Tijdens de feestavond was er een luchtig rondetafelgesprek met vier filosofen waar ik er een van was. Het onderwerp van deze licht-inhoudelijke discussie was een quodlibet vraag van Thomas van Aquino: "Is de waarheid sterker dan hetzij de wijn, de koning of de vrouw?". Ieder van ons werd gevraagd een keuze te maken en deze aan het begin van het debat kort te verdedigen, zodat wij daarna op elkaars posities konden reageren. Hieronder voor de aardigheid de kern van mijn openingsvoordracht.

"Natuurlijk is de waarheid sterker dan de wijn, de koning of de vrouw. Als ik bijvoorbeeld zou willen beargumenteren dat de wijn sterker is dan de waarheid, dan zou ik dat alleen kunnen doen met precies een beroep op de waarheid. En hetzelfde geldt wanneer ik het zou gaan opnemen voor de koning of de vrouw. Argumentaties veronderstellen immers een waarheidsaanspraak. Waarheid, geldigheid van wat we betogen, wordt altijd al voorondersteld zodra we gaan argumenteren. Kortom, door hier vanavond vrolijk met elkaar in discussie te gaan over de vraag wat het sterkst is en onze standpunten onderling te bekritiseren, gaan wij er al op voorhand vanuit dat er een antwoord is, dat er een waarheid is, en zo vieren wij dus reeds het primaat van de waarheid.

Nu stelde Nietzsche in De Vrolijke Wetenschap dat de waarheid een vrouw is. De waarheid verschuilt zich achter een sluier en wie tenslotte de sluier wegtrekt zal volgens hem tot de ontdekking komen dat er zich niets achter de sluier bevindt. En het is volgens Nietzsche juist de vrouw die dit diepe inzicht heeft, terwijl wij mannen alleen maar bezig zijn om krampachtig een waarheid te achterhalen die er niet is. In navolging van Nietzsche heeft menig postmodernist eveneens gemeend de waarheid over de waarheid te weten, namelijk dat er geen waarheid zou zijn.

Echter, zelfs wie de waarheid ontkent doet dat nog steeds in naam van de waarheid. Slechts in naam van de waarheid kan immers volgehouden worden dat het waar is dat er geen waarheid is. Gerichtheid op waarheid is dus het laatste factum. Verlangen naar waarheid is de rots waarop onze spade afketst. Het is een absolute voorwaarde voor al ons denken en spreken. De waarheid is dan ook veel sterker dan alles wat slechts ter sprake kan worden gebracht tegen de achtergrond van een reeds aanwezig verondersteld waarheidsveld: klassiek, postmodern, pragmatisch, of van welke aard dan ook.

De waarheid houdt ons dus onvermijdelijk in een allesomvattende greep, meer dan koningen, vrouwen en wijn ooit zouden kunnen doen. De waarheid is dan ook noodzakelijkerwijs, ja zelfs per definitie, het sterkst."