zondag 17 juli 2011

Het verband tussen wording en eindigheid

Het verhaal van de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs, zoals dat in het Bijbelboek Genesis te vinden is, laat iets zien van de relatie tussen wording en eindigheid. Adam en Eva leven in het paradijs in een toestand van zijn. Streven naar iets, naar iets willen worden, is hen vreemd. Ze zijn zorgeloos en aan zichzelf genoeg. Een dergelijke existentiële conditie van louter zijn kan in beginsel eeuwig duren. Inderdaad hebben volgens het verhaal Adam en Eva in de tuin van Eden het eeuwige leven, ze zijn onsterfelijk.

Op een bepaald moment in het verhaal geven Adam en Eva zich echter over aan de verleiding om te willen worden, om zich door de tijd heen te willen ontwikkelen dan wel verwerkelijken. Dit wordt in het verhaal gesymboliseerd door hun nemen van de vruchten van de boom van de kennis van goed en kwaad. Het gevolg is dat zij hun oorspronkelijke eeuwige toestand van louter zijn verlaten en in een existentiële toestand van voortdurende wording belanden.

Nu is een situatie van eeuwige wording onmogelijk. De leefwereld kan namelijk geen existentiële toestand van oneindig lang durende betekenisvolle ontwikkeling accommoderen. Bovendien is wording opgevat als verwerkelijking niet daadwerkelijk wording indien er geen sprake is van een uiteindelijke voltooiing. Vergelijk in dit verband het voorbeeld van de geamputeerde hand zoals we dat in de Ethica van Aristoteles aantreffen. Een van het lichaam gescheiden hand is volgens Aristoteles alléén in naam een hand, en dus geen echte hand. Hetzelfde geldt voor een toestand van wording welke nooit tot voltooiing zal leiden. Zo'n toestand is niet werkelijk, maar alleen maar in naam, een toestand van wording. In tegenstelling tot de existentiële conditie van louter zijn is dus de existentiële conditie van wording noodzakelijk tijdelijk.

Het hoeft ons dan ook niet te verbazen dat Adam en Eva in het verhaal sterfelijk worden nadat zij voor de toestand van wording hebben gekozen. Als wordende wezens verliezen zij immers hun eeuwige bestaan precies omdat eeuwigheid alléén aan een situatie van louter zijn kan toekomen. Het verhaal van de verbanning van Adam en Eva uit het paradijs wijst ons zo op een diepe innerlijke verwantschap tussen wording en tijdelijkheid: alle wording is eindig. Eeuwigheid is slechts voorbehouden aan toestanden van aan zichzelf genoegzaam louter zijn, zoals die waarin Adam en Eva verkeerden toen zij nog onbezorgd in de tuin van Eden leefden.

23 opmerkingen:

nand braam zei

@ Emanuel

Schitterend verhaal over Adam en Eva. Zijn veranderde in worden, inderdaad. Maar kan worden ook weer veranderen in zijn?
Misschien toch wel. Hier op aarde is het menselijk levensveld onderworpen aan voortdurende verandering en vermaling, aan opgaan, blinken en verzinken. Als mens beschikken we over zeer beperkte zintuigen waarmee we uitsluitend datgene kunnen waarnemen, wat deel uitmaakt van de natuur. We hebben geen middelen om het goddelijke levensveld (de wereld van het zijn;Pleroma;Lichtwereld) waar te nemen. De mens leeft verbroken van het goddelijke levensveld . In ieder mens zit een transcendent beginsel. De roep die uitgaat van het Pleroma tracht dit beginsel te wekken. De herinnering aan zijn oorsprong is het eerste ontwaken. Het gaan van het pad is wellicht mogelijk door de kracht van Christus in de mens. Christus als verlosser dus, maar op een heel andere wijze dan we door de officiële kerken voorgeschoteld krijgen.
Wat denk jij ervan Emanuel? Kan worden weer veranderen in zijn?

Emanuel Rutten zei

Beste Nand,

Kan worden weer veranderen in zijn? Dit is inderdaad dé vraag die vervolgens gesteld moet worden. Ik worstelde hier gisteren zelf eveneens mee nadat ik bovenstaande geschreven had. Wording, willen wij haar met recht wording kunnen noemen, dient tenslotte te culmineren in een uiteindelijke voltooiing. Prima, zeg jij, maar waarom is het onmogelijk om eeuwig in een voltooide toestand te verblijven, en zo opnieuw een zijnswijze te bereiken van louter eeuwigdurend zijn?

Laten we eens kijken hoe we deze vraag vanuit de context van ondermeer de Bijbelverhalen eventueel zouden kunnen beantwoorden. Er bestaat een wezenlijk verschil tussen de oorspronkelijke toestand van zijn waarin Adam en Eva zich bevonden toen zij nog in de tuin van Eden verkeerden, en een voltooide toestand van zijn. Het verschil is dat Adam en Eva in het paradijs volstrekt onbezorgd en zorgeloos waren, gelukkig waren, terwijl een voltooide toestand gepaard moet gaan met intens lijden. In Prediker lezen we namelijk: "Want in veel wijsheid ligt veel verdriet, en als iemand kennis vermeerdert, vermeerdert hij smart". En Houellebecq stelt in 'Leven, Lijden, Schrijven: Methode': "Naarmate u dichter in de buurt van de waarheid komt, neemt uw eenzaamheid toe. Het gebouw is prachtig, maar verlaten. U loopt door de lege zalen, die de echo van uw stappen weerkaatsen. De lucht is klaar en strak; de dingen lijken versteend. Soms begint u te huilen, zo meedogenloos helder is het zicht. U zou rechtsomkeert willen maken, terug willen keren naar de nevelen van de onkennis; maar in uw hart weet u dat het al te laat is".

Een toestand van maximale ontwikkeling, van volledige ontplooiing, zal dan ook met dermate veel pijn gepaard gaan dat zij onhoudbaar is, en dus eindig moet zijn. Niet iedere toestand van zijn is derhalve potentieel oneindig. Die van Adam en Eva in het paradijs wel, maar die van iemand die zich volledig ontwikkeld niet. Niet voor niets zei Augustinus: "Mijn hart is onrustig, totdat het rust vindt in U". En in Mattheüs lezen we: "Zalig zijn de eenvoudigen van geest, want aan hen is het koninkrijk der hemelen".

Groet,
Emanuel

nand braam zei

Mooi gezegd, Emanuel. Er zijn veel wegen die naar Rome leiden is het spreekwoord. Zo zullen er ook wel veel wegen zijn die leiden naar het Koninkrijk der Hemelen, Pleroma, Lichtwereld, Nirwana of hoe het beestje ook genoemd mag worden. Een ieder heeft zijn eigen pad te gaan. Ik ben wel benieuwd hoe Lucas Blijdschap tegen het probleem van het zijn en het worden en …… eventueel weer zijn aankijkt.

Lucas Blijdschap zei

Nand, wat een eervolle uitnodiging; Je zou zo langzamerhand kunnen weten hoe ik er over denk. Ik geloof in Genade. En daar begrijp ik verder niets van. Het is me een raadsel, een dierbaar raadsel. Ik herken veel in de woorden van Houellebecq, al denk ik dat die existentiële eenzaamheid eigenlijk voor iedereen geldt. Bewustwording drukt je sterker met je neus op de feiten. Het geluk is met de dommen, zalig zijn de armen van geest. Tja, als je een leuk feest wil geven, kun je maar beter geen filosofen uitnodigen.
Nand, mijn bezwaar tegen jouw ‘geloof’ is dat jij denkt dat je door hard werken iets kunt bereiken, laten we zeggen ‘in de hemel kunt komen’. Dat gaat er bij mij niet in. Je sluit daarmee de meeste mensen uit, de armen van geest, de niet-bewusten.

Emanuel, voor wat betreft die Adam en Eva houdt mij altijd nog bezig dat God volgens dat verhaal eerst Adam schiep. Maar die kon in zijn zijnde eenzaamheid toch niet echt gelukkig zijn. Daar moest nog een vrouw aan te pas komen. Het verschuiven van zijn naar worden is in die zin eerder ontstaan met de komst van Eva dan met de zondeval.

MNb zei

In Noorwegen zijn enige tientallen mensen van (volwassen) worden veranderd in (dood) zijn. Dit is niet cynisch bedoeld. Het lijkt me alleen het juiste moment om al die fraaie abstracties eens toe te passen op de harde werkelijkheid. Dat hoeft natuurlijk niet meteen morgen, want een gemakkelijk onderwerp is het niet.

Jan Riemersma zei

Mnb, natuurlijk is dit wel een kinderachtige opmerking. Wat heeft het opstel van Rutte in hemelsnaam uitstaande met de daden van Breivik? Transitie van leven naar dood zou je ook hebben kunnen bespreken zonder verband te leggen met de misdaden van Breivik. -Over realisme gesproken: een wereld zonder wapens zullen we niet meemaken, zolang de 'realisten' van deze wereld nog meewerken aan het ontwerpen en verbeteren van wapens. Techniek en wetenschap zijn ook zeer nuttige disciplines.

Jan Riemersma zei

Emanuel, neem me niet kwalijk: 'Rutte' moet natuurlijk zijn 'Rutten'.

MNb zei

Tja, DLT, ik ben al gewend van jou dat je me graag verkeerd begrijpt. Let ook op hoe je op allesbehalve subtiele wijze met je "de realisten" mij in het hoekje van de wapenindustrie wegzet en aldus medeplichtig maakt. Die retorische truc kende ik nog niet.

Je stelt ook nog eens de verkeerde vraag. Moet zijn: wat is de relevantie van het stuk van Rutten als het niets te maken heeft met de dood van de Noorse tieners?
Van Rutten heb ik een hoge pet op. Daarom zou ik blij zijn met zijn analyse. Van DLT verwacht ik in dit opzicht niets, behalve kinderachtige grapjes a la MiddeN en kleinBedrijf en domme atheïsten.
Zoals al gezegd, gemakkelijk is dit onderwerp niet. Ik pretendeer niet een antwoord te hebben; maar de juiste vraag stellen is al een beginnetje.

Emanuel Rutten zei

Beste MNb,

Allereerst is het denk ik goed om op te merken dat ik in mijn stukje zijn en worden steeds opvat als existentiële levenshoudingen. Dood zijn is dan ook, in de hierboven bedoelde zin, geen toestand van zijn. Net zoals volgens
Aristoteles een geamputeerde hand geen hand is.

Sterker nog, zorgeloos zijn staat existentieel juist ver af van de eindigheid en de vergankelijkheid omdat het leven van zijn en niet het leven van worden potentieel oneindig is. Alléén het rusteloos willen worden is volgens mijn stuk immers innerlijk noodzakelijk verbonden met tijdelijkheid en sterfelijkheid.

Bovendien vallen de abjecte gruweldaden van de Noorse misdadiger eerder samen met onrustig strevend worden, terwijl de aanvankelijk in zichzelf genoegzame toestand van de Noorse jongeren op het eiland vooral samenvalt met zorgeloos zijn.

Tegen deze achtergrond hoeft het ons dan ook niet te verbazen dat in het verhaal van Adam en Eva de tuin van Eden is verbonden met onbezorgd zijn, en de val daarna met rusteloos worden.

Groet,
Emanuel

Emanuel Rutten zei

Beste Jan,

Géén probleem. Ben ik gewend sinds Rutte premier is ;-)

Groet,
Emanuel

nand braam zei

@ Emanuel
Ik vind het toch jammer dat je (nog) niet ingegaan bent op de , volgens mij, spitsvondige opmerking van Lucas Blijdschap:
“Emanuel, voor wat betreft die Adam en Eva houdt mij altijd nog bezig dat God volgens dat verhaal eerst Adam schiep. Maar die kon in zijn zijnde eenzaamheid toch niet echt gelukkig zijn. Daar moest nog een vrouw aan te pas komen. Het verschuiven van zijn naar worden is in die zin eerder ontstaan met de komst van Eva dan met de zondeval.”

Emanuel Rutten zei

Beste Nand, beste Lucas,

God schenkt Adam een vrouw, Eva, omdat Hij het niet goed acht dat Adam als mens alléén leeft. Blijkbaar wil het verhaal ons duidelijk maken dat een mens alléén in een zorgeloze toestand van zijn kan verkeren indien er aan een aantal noodzakelijke voorwaarden voldaan is. Één van deze voorwaarden is dan blijkbaar het samenleven met anderen. Wellicht moet in een onbezorgde toestand van zijn in ieder geval voldaan zijn aan, Heideggeriaans gezegd, alle wezenlijke kenmerken (existentialen) van het mens-zijn, zoals dus ondermeer het-samen-met-anderen-zijn.

Groet,
Emanuel

Lucas Blijdschap zei

Emanuel, je oplossing spreekt me niet erg aan.
Alles is uitgegaan van het Ene en wordt naar Hem weer teruggetrokken. De mens is gespleten in mannelijk en vrouwelijk (Freud).
Boudewijn Koole schreef een boek 'Man en vrouw zijn een, de androgynie in het Christendom, in het bijzonder bij Jacob Boehme.' Het is -moet ik eerlijk zeggen- geen geweldig boek en het haalt niet een echt wetenschappelijk niveau, maar het thema heb ik nergens anders beter beschreven gezien.

Emanuel Rutten zei

Beste Lucas,

Uit hetgeen je over androgynie zegt kan ik niet opmaken waarom mijn vorige reactie jou niet zou aanspreken.

Groet,
Emanuel

Lucas Blijdschap zei

Emanuel, ik twijfel aan je veronderstelling dat het samen-zijn voorwaarde is voor het zijn. De vervolmaking van het leven voltrekt zich eerst in het individu, zegt Jung. Daar waar je je verhaal begint en meent dat Adam en Eva in een toestand van zijn leefden, poneer ik dat dat alleen voor Adam geldt. Ik verwijs daarbij naar scheppingsverhalen waarbij wordt uitgegaan van een androgyne Adam, dat wil zeggen: Adam was man en vrouw tegelijk.

nand braam zei

@ Lucas @ Emanuel
Over de androgyne Adam een stukje (logion 59) uit het Evangelie volgens Filippus (onderdeel van de Nag-Hammadi-geschriften):
Toen Eva nog in Adam was,
Was er geen dood.
Toen zij zich van hem scheidde,
Ontstond de dood.
Als zij weer in hem gaat
En hij haar weer in zich opneemt zal er geen dood meer zijn.

Emanuel Rutten zei

Beste Lucas, Nand,

In mijn oorspronkelijke bijdrage doordenk ik enkele wijsgerige implicaties van het in boek Genesis vertelde verhaal. En logion 59 uit het Evangelie volgens Filippus, waarin o.a. gezegd wordt dat Eva zichzelf van Adam scheidde en zo de dood deed ontstaan, staat natuurlijk op z'n zachts gezegd op gespannen voet met het verhaal uit Genesis. Zo lezen we aldaar: "Ook had de HEERE God gesproken: Het is niet goed, dat de mens alleen zij; Ik zal hem een hulpe maken, die als tegen hem over zij". Dit citaat lijkt er bovendien op te wijzen dat volgens het boek Genesis samen-met-anderen-zijn wel degelijk een existentiële voorwaarde voor het mens-zijn betreft.

Groet,
Emanuel

Lucas Blijdschap zei

@Emanuel: 'Dit citaat lijkt er bovendien op te wijzen dat volgens het boek Genesis samen-met-anderen-zijn wel degelijk een existentiële voorwaarde voor het mens-zijn betreft.'

Ja, maar zo staat het er anders; ik meen dat je -naar Heidegger- met de toestand van zijn iets anders bedoelde dan met wat je nu zegt: het mens-zijn. Het zijn omvat het mens-zijn als ik het allemaal goed begrijp.

Emanuel Rutten zei

Beste Lucas,

Het is zeker zo dat mens-zijn en 'toestand van onbezorgd zijn' niet hetzelfde zijn. Eerder schreef ik het volgende over hun onderlinge relatie: "Wellicht moet in een onbezorgde toestand van zijn in ieder geval voldaan zijn aan, Heideggeriaans gezegd, alle wezenlijke kenmerken (existentialen) van het mens-zijn". Welnu, genoemd citaat uit Genesis wijst erop dat samen-met-anderen-zijn een wezenlijk kenmerk van het mens-zijn is. Hieruit volgt dus dat samen-met-anderen-zijn constitutief is voor iedere onbezorgde toestand van zijn.

Groet,
Emanuel

nand braam zei

@ Emanuel
“Welnu, genoemd citaat uit Genesis wijst erop dat samen-met-anderen-zijn een wezenlijk kenmerk van het mens-zijn is. Hieruit volgt dus dat samen-met-anderen-zijn constitutief is voor iedere onbezorgde toestand van zijn.”
I.p.v. de lijn “constitutief voor iedere onbezorgde toestand van zijn” (met name de woorden “onbezorgde toestand” vind ik in dit verband vreemd), zou je ook een andere lijn kunnen trekken bv. aan de hand van logion 22 uit het Evangelie van Thomas (in die lijn zit o.a. het herstel van de oorspronkelijke androgynie, wat dan weer aansluit bij het onderwerp (zijn en worden… worden en zijn), dacht ik). Een gedeelte van logion 22 volgt hier:
Toen sprak Jezus tot hen:
Als jullie de twee één maakt
En als jullie het binnenste maakt als het buitenste
En het buitenste als het binnenste
(het bovenste maakt als het onderste
En het onderste maakt als het bovenste)
En als je het mannelijke en het vrouwelijke een en hetzelfde maakt,
Zodat de man niet meer een man is en de vrouw niet meer een vrouw
Als jullie het vleselijke oog vervangt door een innerlijke schouw
En je lijfelijke hand vervangt door een geestelijke tastzin
En je loopbaan vervangt door een levensweg
En je uiterlijke verschijning vervangt door het beeld van God in de ziel
Dan zullen jullie ingaan tot het Koninkrijk.

Emanuel Rutten zei

Beste Lucas,

Het lijkt erop dat je denkt dat ik in mijn stukje hierboven met 'toestand van zijn' verwijs naar Heideggers zijn. Dit zou althans verklaren waarom je de woorden 'onbezorgde toestand' vreemd vindt. Echter, de onbezorgde toestand van zijn waarover ik in mijn stukje spreek heeft niets te maken met Heideggers zijn. In mijn stukje ging het mij namelijk uitsluitend om ‘wording’ en ‘zijn’ als existentiële levenshoudingen. De levenshouding van ‘wording’ staat dan voor het voortdurende rusteloze streven, terwijl die van ‘zijn’ staat voor onbezorgde zelfgenoegzaamheid.

Verder ben ik het met je eens dat we ook andere lijnen zouden kunnen trekken, zoals inderdaad lijnen vanuit het Evangelie van Filippus en Thomas. Bovendien zie ik ook de bekoring die dergelijke lijnen zouden kunnen hebben. In mijn stukje heb ik mij echter willen beperken tot hetgeen ons in deze wordt aangereikt door het boek Genesis.

Groet,
Emanuel

Lucas Blijdschap zei

Emanuel, je hebt geloof ik de bijdragen van Nand Braam en mijn persoontje wat door elkaar gehusseld, maar dat is niet erg. Inderdaad ging ik uit van Heideggers zijn. Interessant blijft de vraag wanneer het zijn overging in het worden. Ook in verband met de evolutietheorie (begon de evolutie eerst bij Eva?). Onnodig te zeggen (hoop ik) dat ik het scheppingsverhaal symbolisch duid.

Emanuel Rutten zei

Hoi Lucas,

Ik dacht in mijn vorige reactie inderdaad op jou te reageren in plaats van op Nand. Slordig. Excuus aan jou en Nand! Overigens is het hopelijk ook onnodig te zeggen dat ik het scheppingsverhaal naar de geest, niet naar de letter, lees.

Groet,
Emanuel