maandag 23 maart 2015

Redelijke argumenten voor atheïsme?

Mijn nieuwe bijdrage voor geloofenwetenschap.nl van ForumC is inmiddels hier online beschikbaar. De bijdrage volgt ook hieronder.

Als er een bewust wezen bestaat dat de oorsprong is van de wereld, dan kan dat met recht ‘God’ genoemd worden. Ook als dit wezen niet algoed, almachtig of alwetend zou zijn. En ook als dit wezen niets te maken heeft met één van de monotheïstische tradities op aarde, zoals het christendom of het brahmanisme. Nu is een atheïst ervan overtuigd dat er geen God is. Hij (het is meestal een ‘hij’) meent dus eveneens dat er geen bewust wezen bestaat dat de oorsprong is van de wereld.

In een gesprek met een atheïst is daarom het eerste wat ik meestal vraag of hij mij een klein plezier wil doen en mij één argument wil geven voor zijn overtuiging dat er geen bewust wezen bestaat dat de oorsprong is van de wereld. Door slechts één argument te vragen leg ik de lat bewust laag. Ook merk ik meteen op dat je prima atheïst kunt zijn zonder er ook maar één argument voor te hebben: “Sla mijn verzoek dus gerust af als je geen enkel argument voor je atheïsme hebt. Géén probleem!”

Vervolgens valt het meestal stil. Het komt blijkbaar niet vaak voor dat een atheïst nadrukkelijk wordt gevraagd om zijn (het is zoals gezegd meestal ‘zijn’) opvatting dat er geen bewust wezen bestaat dat de oorsprong is van de wereld te beargumenteren. Soms probeert men de bewijslast bij de theïst te leggen: “Laat de theïst maar beargumenteren dat een dergelijk wezen wel bestaat!” Maar nadat ik heb toegelicht dat we ook van een atheïst een argument mogen vragen voor zijn atheïsme (en dat ik straks ook voor theïsme wil argumenteren), zijn de meeste atheïsten wel bereid de handschoen op te pakken en een argument te geven voor hun claim dat een dergelijk wezen niet bestaat.

Toch zie je soms ook dat men terugkrabbelt en atheïsme definieert als alléén maar ‘de afwezigheid van geloof in één of meerdere bovennatuurlijke wezens’. Maar als ik in reactie daarop dan opmerk dat dat ook voor agnosten geldt en bovendien op grond van die definitie ook baby’s, huisdieren en Italiaanse voetbalstadions atheïst zijn, is men meestal wel geneigd om met een argumentatie te komen voor de claim dat er geen bewust wezen is dat de oorsprong is van de wereld.

Dat wil echter niet zeggen dat men direct een argument paraat heeft. Je ziet ze soms denken: “Wat is eigenlijk een goed argument voor de bewering dat een dergelijk wezen niet bestaat?” En dan komt er meestal inderdaad een argumentatie. Het probleem is alleen dat de meeste argumenten die dan gegeven worden nogal eenvoudig te weerleggen zijn. Ik verbaas mij daar altijd weer over.

Zo zegt men bijvoorbeeld: “In de wetenschap komen we genoemd wezen nergens tegen. We hebben een dergelijk wezen voor geen enkele wetenschappelijke verklaring nodig.” Prima, zeg ik dan, maar daaruit volgt niet dat zo’n wezen niet bestaat. Om die conclusie te bereiken, is een extra premisse nodig, namelijk dat een bewust wezen dat de oorsprong is van de wereld alleen kan bestaan als het een verklarende rol speelt in onze wetenschappelijke theorieën. Die aanvullende premisse is echter volstrekt ongegrond. Er is namelijk geen enkele reden om te denken dat een bewust wezen dat de oorsprong is van de wereld in onze wetenschappelijke theorieën een verklarende rol moet spelen. Wetenschappers geven verklaringen voor fenomenen in de wereld. Dit doen ze door het in kaart brengen van wetmatigheden. En er is geen reden om te denken dat die wetmatigheden een beroep moeten doen op de oorsprong van de wereld. Integendeel. De formele regels van het schaakspel doen immers ook geen beroep op de bedenker ervan. Dat we genoemd bewust wezen in, zeg, de fysica nergens tegenkomen, levert dan ook geen enkel argument tegen het bestaan ervan op.

Een ander argument dat in dit verband ook regelmatig wordt genoemd, is dat er géén goede reden is om te geloven dat genoemd wezen bestaat. Dus mag geconcludeerd worden dat het niet bestaat. Dit argument faalt echter eveneens. In de eerste plaats wordt voorbijgegaan aan de vele theïstische argumenten voor het bestaan van een bewuste oorsprong van de wereld. Het argument moet dus eerst al deze theïstische argumenten weerleggen. En zelfs als dit zou lukken, ontstaat geen valide argument voor atheïsme. Agnosten menen immers eveneens dat er géén goede reden is om te geloven in een bewust wezen dat de oorsprong is van de wereld. Afwezigheid van een goede reden voor het bestaan van dit wezen is dan ook nog geen goede reden voor de afwezigheid ervan. Voor atheïsme is dus méér nodig, namelijk een goede reden voor het niet bestaan van genoemd wezen.

Een ander argument dat dan soms wordt ingebracht is dat genoemd wezen niet bestaat omdat het een bewustzijn zonder lichaam moet zijn en een bewustzijn zonder lichaam niet kan voorkomen. De verborgen aanname hierbij is meestal dat uit het feit dat wij nog nooit objectief het bestaan van een bewustzijn zonder lichaam hebben vastgesteld, volgt dat zoiets onmogelijk is. Maar dat is natuurlijk een ongeoorloofde generalisatie. Inderdaad, wat een overmoed om te denken dat alles wat wij niet objectief hebben vastgesteld om die reden volstrekt onmogelijk zou zijn! Bovendien, zelfs als het bij mensen zo is dat bewustzijn niet zonder lichaam bestaat, dan volgt daaruit natuurlijk nog niet dat dat voor elk mogelijk bestaand wezen ook geldt. Een dergelijke radicale generalisatie mist iedere grond.

Soms noemt men direct het probleem van het kwaad. Maar dat levert natuurlijk geen argument voor atheïsme op. Het levert alleen eventueel een argument op tegen het bestaan van een moreel goed wezen dat de oorsprong is van de wereld. Maar daarmee is nog geen argument gegeven tegen een bewuste oorsprong van de wereld. Kortom, de atheïst heeft nog geen argument voor zijn atheïsme.

Er zijn er ook die graag over allerlei vermeende misstanden in de Bijbel beginnen, zonder dat ze zich realiseren dat je op die manier nooit een argument voor atheïsme verkrijgt. Want zelfs als de Bijbel vol zou staan met allerlei misstanden, dan nog volgt daaruit niet dat er geen bewust wezen is dat de oorsprong is van de wereld. Sterker nog, er volgt niet eens uit dat de christelijke God niet bestaat. Dit is dan ook echt een kansloze weg voor wie een levensvatbaar argument voor atheïsme wil geven.

Wat ook voorkomt, is dat men wijst op het argument vanuit de vermeende verborgenheid van het wezen in kwestie. Als er een bewust wezen is dat de oorsprong is van de wereld, aldus dit argument, dan zou het zich nooit zó verborgen houden. Dit argument overtuigt echter evenmin. Waarom zou het op voorhand onmogelijk zijn dat een dergelijk wezen zich verborgen wil houden? Uit het bestaan van het wezen volgt immers nog niets over de intenties ervan. Dit argument levert dus ook al niets interessants op. Bovendien is het nog maar de vraag of er werkelijk sprake is van verborgenheid. Er zijn namelijk verschillende fenomenen in de wereld die ons op de gedachte kunnen brengen dat een bewust wezen de oorsprong van de wereld is, zoals ik in verschillende bijdragen heb betoogd.

Ook wil men wel eens inbrengen dat het begrip ‘bewust wezen dat de oorsprong is van de wereld’ betekenisloos is, zodat er überhaupt geen gesprek over het bestaan van een dergelijk wezen mogelijk is. De gedachte is dan meestal dat we alleen betekenis zouden mogen toekennen aan begrippen die verwijzen naar empirische standen van zaken. Dit argument wordt echter sinds de ineenstorting van het logisch-empirisme vanaf de tweede helft van de vorige eeuw door bijna geen enkele filosoof nog serieus genomen. Het is namelijk zelf-weerleggend. Wie het logisch-empirisme accepteert, moet het direct weer verwerpen omdat genoemd betekeniscriterium niet verwijst naar een empirische stand van zaken. Maar ook los hiervan is de vraag of de oorsprong van de wereld een bewust wezen is wel degelijk betekenisvol. Deze vraag wordt al tienduizenden jaren gesteld in zo goed als alle culturen op aarde. En er is helemaal niets wat erop wijst dat ze in onze tijd aan belang inboet. Integendeel. Wie zegt dat deze vraag betekenisloze onzin is, zegt dan ook vooral iets over zichzelf. Het is een uitvlucht.

Een ander argument tegen het bestaan van een bewust wezen dat de oorsprong is van de wereld gaat als volgt. Geloof in het bestaan van een dergelijk wezen zou voortkomen uit een psychologische projectie of uit de manier waarop ons menselijk brein zich gedurende miljoenen jaren evolutie heeft ontwikkeld. “Prima”, zeg ik dan, “laten we dat voor jouw argumentatie even aannemen. Volgt daaruit dat dat wezen niet bestaat?” Alleen al deze eenvoudige vraag stellen, is meestal wel genoeg om de atheïst te laten inzien dat dit er natuurlijk niet uit volgt. Want ook als geloof in een dergelijk wezen een psychologische projectie is, of het gevolg is van natuurlijke evolutie, kan daaruit niet de conclusie getrokken worden dat er geen bewust wezen is dat de oorsprong is van de wereld. Als een opvatting een psychologische projectie is, of het product van evolutie, dan zegt dat immers nog niets over de waarheidswaarde ervan. Stel dat iedereen louter op grond van “wishful thinking” in economische betere tijden gelooft, dan kan daaruit niet opgemaakt worden dat die tijden niet zullen aanbreken. En dat onze diepe overtuiging dat op ons afstormende dieren gevaar opleveren door miljoenen jaren evolutie is ontstaan, geeft ons al evenmin een reden om te denken dat deze overtuiging onwaar is.

Op dit punt aangekomen, draait mijn gesprekspartner de rollen meestal om: “Geef jij dan eens een argument vóór het bestaan van genoemd wezen. Één is genoeg.” “Prima”, zeg ik dan. “Graag zelfs!”

18 opmerkingen:

Emanuel Rutten zei

Willem schreef:

Beste Emanuel,
"Prima", zeg ik dan."Graag zelfs".

Het lijkt me dan verstandig om niet het modaal-epistemisch argument te geven.
Waarom niet?
Omdat de objectie:"niemand kan weten dat god noodzakelijk bestaat" niet te weerleggen is zonder de cirkelredenering, die het argument op zichzelf reeds is, expliciet te etaleren.

vr. groet,
Willem

Beste Willem,

Deze bijdrage gaat over redelijke argumenten voor atheïsme en niet over mijn modaal-epistemisch argument. Op mijn blog ben ik in verschillende bijdragen al zeer uitvoerig ingegaan op deze en andere objecties tegen mijn argument. Je dient vragen en objecties ertegen dan ook te plaatsen onder één van die bijdragen.

Groet,
Emanuel

Remco zei

Emmanuel, was de atheistische campagne slogan niet "there's probably no God so stop worrying"?
Ik denk dat heel veel mensen die zichzelf als atheist beschouwen, in feite agnosten zijn die de kans op het bestaan van een Opperwezen extreem laag inschatten. Net als alle volwassenen de kans op het bestaan van Kabouters en Elfjes extreem laag inschatten, ook al zou het theoretisch mogelijk zijn dat de Elfjes zich simpelweg onttrekken aan onze waarneming. Toch zegt iedereen: "ik geloof niet in kabouters" zonder verdere kwalificaties.

Bewijzen dat er geen God bestaat wordt gemakkelijker zodra je God falsificeerbaar maakt, bijvoorbeeld door God duidelijker te definieren dan "een Wezen die de oorzaak van het heelal is". Als je bijvoorbeeld stelt dat God niet alleen het begin is maar ook nog ingrijpt door mirakels te veroorzaken, dan zou je het vermeende mirakel kunnen onderzoeken en vaststellen of er misschien een eenvoudiger verklaring verklaring mogelijk is dan een bovennatuurlijke. Als je bijvoorbeeld stelt dat "God soms de gebeden van Christenen verhoort" dan kun je dat statistisch onderzoeken, zoals bijvoorbeeld Francis Galton deed toen hij vaststelde dat schepen van vorsten (waar veel voor gebeden werd in die tijd) even vaak vergaan als gewone schepen.

Anoniem zei

Beste Emanuel,

Ik meen een bijdrage te hebben m.b.t. het modaal-epistemisch argument die je zeker zal interesseren. Daarin wil ik het bovenstaande ook met argumenten waarmaken.
Kun je aangeven op welk blog ik die bijdrage het best kan plaatsen?
Alvast bedankt.
Vr. groet,
Willem

Emanuel Rutten zei

Beste Remco,

De epistemische status van de bewering 'God bestaat' is niet te vergelijken met de epistemische status van de bewering 'Elfjes bestaan'. Er zijn namelijk veel goede argumenten vóór het bestaan van God (fine-tuning, Kalam, ontologisch, modaal-epistemisch, etc.). Goede argumenten vóór het bestaan van elfjes zijn er echter niet.

Je spreekt over 'bewijzen'. Maar in de filosofie geven we geen bewijzen. We geven redelijke argumenten voor of tegen een stelling. En dat is iets anders dan het middels bewijzen najagen van absolute zekerheid. Bewijzen doen we in de wiskunde en niet in de filosofie.

Verder praat je over mirakels. Daarmee verleg je de discussie van algemene Godsargumenten naar argumenten voor of tegen het bestaan van bijvoorbeeld de christelijke God. Het constitutieve mirakel binnen het christendom is natuurlijk de opstanding. Je kunt daarvoor eveneens een redelijk argument geven. Zie daarvoor 'Van algemeen theïsme naar christendom' op gjerutten.nl

Groet,
Emanuel

Emanuel Rutten zei

Beste Willem,

Ben je zelf werkzaam in de academische wereld? Zo ja, dan zou je je bijdrage kunnen sturen naar 'Bij nader inzien'. Zo niet, dan zou je filosofie.be eens kunnen proberen.

Groet,
Emnanuel

Remco zei

Beste Emanuel,

Stel dat een Elfjes-sekte bestond, en Emanuel Rutten zat elke woensdag (de heilige dag van de Elfjes) in de Elfjes-tempel om de blijde Elvenboodschap te horen.
Zou hij dan geen filosofische argumenten kunnen verzinnen voor het bestaan van Elfjes?

Remco zei

Trouwens, het verrichten van wonderen is toch niet alleen het domein van de Christelijke God?
Waarom mag dat dan niet gebruikt worden als kenmerk vind jij?

Emanuel Rutten zei

Beste Remco,

Het verrichten van wonderen is zeker niet alleen een aspect van de christelijke God. Maar dat laat onverlet dat het geen noodzakelijk element is van een algemene Godsdefinitie. Een bewust wezen dat de grond en oorsprong is van de werkelijkheid mag namelijk redelijkerwijs 'God' genoemd worden, ook als dit wezen na de wereld geschapen te hebben nimmer in deze wereld zou ingrijpen.

Verder zijn er, zoals ik reeds heb aangegeven, geen goede argumenten voor het bestaan van Elfjes. De these 'Elfjes bestaan' is overigens sowieso van een hele andere orde dan de these 'God bestaat'. Zo is het zeker niet onredelijk te denken dat de grond of oorsprong van de wereld materie, geest of informatie is. Als de grond van de wereld materie is, dan hebben de materialisten gelijk. Als de grond van de wereld geest is dan bestaat God. En als de grond van de wereld informatie is, dan hebben de Platonisten gelijk. Zo kan een alleszins redelijk debat ontstaan tussen materialisten, theïsten en platonisten. Dit debat is dan ook niet voor niets al duizenden jaren bezig in de filosofie. Geloof in elfjes is ten opzichte van dit debat daarentegen ridicuul. Er is (in tegenstelling tot de vraag of de grond van de wereld geest, stof of informatie is) geen redelijke ingang in een debat over de vraag of elfjes bestaan.

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Beste Emanuel,
Materie, geest of informatie...
Mag ook geopperd worden : energie, mogelijk als overkoepeling van geest en informatie en zich manifesterend via materie? Ik heb die nog niet helder voor ogen maar het schiet me zo ineens te binnen.
groet,
Thom

Emanuel Rutten zei

Beste Thom,

Wanneer ik over materie spreek, dan bedoel ik het moderne inclusieve begrip van materie, waaronder bijvoorbeeld ook energie valt (zoals we sinds Einstein weten).

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Beste Emanuel,

Bedankt. Ik houd het voorlopig op het moderne inclusieve begrip van materie. Als ik dan denk aan de wet van behoud van energie dan zou het wel eens kunnen zijn dat er altijd energie is geweest en altijd zal zijn, zoals een cirkel geen begin en geen einde heeft. Elk punt op de cirkellijn is begin- en eindpunt van een continue ontwikkeling.
In zo'n denkschema is er niet direkt behoefte aan een god die op enig moment de kosmos geschapen heeft.
Dit is allesbehalve een bewijs voor het niet-bestaan van god; zo'n bewijs kan nooit geleverd worden, dat ben ik helemaal met je eens. Maar er zijn wel sterke argumenten tegen het bestaan van god. God heeft heel wat uit te leggen. Mogelijk kom ik hier nog eens op terug.

groet,
Thom

Emanuel Rutten zei

Beste Thom,

Er zijn uitstekende fysische en filosofische argumenten voor de bewering dat het universum een eindige tijdsduur geleden is ontstaan en dus geen oneindig verleden heeft. Zo impliceren alle courante hedendaagse kosmologische modellen een eindig verleden, en kan netjes logisch beargumenteerd worden dat een oneindig verleden tot logische contradicties leidt. In mijn boek 'En dus bestaat God. De beste argumenten' ga ik hier uitgebreid op in. Dit doe ik in het hoofdstuk over het kosmologisch argument.

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Beste Emanuel,

Dat ons heelal een begin gehad heeft daar twijfel ik niet aan.
Maar is het werkelijk onredelijk om te denken dat het beginpunt van ons universum wel eens identiek zou kunnen zijn aan het eindpunt van een voorafgaand universum dat tot een singulariteit geïmplodeerd is. En is dit niet in overeenstemming te brengen met de opvattin van Hawking dat ons universum uit een singulariteit ontstaan is?
Als we de eerste wet van de thermodynamica (behoud van energie) in aanmerking nemen zie ik niet in dat deze gedachte onredelijk is.
groet,
Thom

Emanuel Rutten zei

Beste Thom,

Cyclische modellen, waarbij er sprake is van een eindeloze opeenvolging van universa die ontstaan en vergaan, zijn niet in overeenstemming te brengen met onze hedendaagse kosmologische inzichten. Zie daarvoor eerder genoemd hoofdstuk uit mijn boek. Of lees 'Kosmologische argumenten' op gjerutten.nl

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Beste Emanuel,

Bedankt voor de verwijzingen. Heel interessant; vodoende stof tot nadenken.

groet,
Thom

Peter zei

Hoi Emanuel,

Als reactie op je discussie met Remco: goed dat je je definitie van een god voor deze situatie hebt verfijnd (jou normale definitie is vast een stuk groter, maar dat is niet van belang voor nu).
Die god die je beschrijft is de ultieme "god of holes", die enkel dingen moet verklaren waar de wetenschap (op dit moment) geen verklaring voor heeft.

Maarre, wat moeten we met een God die na de schepping niets meer met ons te maken heeft? Ik kan inderdaad niet bewijzen dat hij niet bestaat, maar wat heb ik eraan dat hij wel bestaat? Waarom zou ik bidden voor een god die toch niets verandert aan de wereld?

Emanuel Rutten zei

Beste Peter,

Lees eens

http://www.gjerutten.nl/LezingLarenTheodicee_ERutten.pdf

en

http://www.gjerutten.nl/Vanalgemeentheismenaarchristendom_ERutten.pdf

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Beste schrijver,
Ik zou graag willen beginnen met een aantal tegenvragen:
"Als er een deïstische god bestaat, die iedereen hetzelfde lot heeft beschoren, wat is dan het nut deze te achterhalen (te geloven dat deze bestaat) als hij enkel de oerknal heeft gemaakt?"
ten tweede: "Waarom zou je in god(en) geloven als hier geen aanleiding voor is?" ten derde: "Wie zegt dat de goden van deze tijd niet achterhaald zullen worden, zoals plaattektoniek Pleiadon overbodig maakt en kernfusie Ra?" ten vierde: "Waar is de vrije wil als god alwetend is? Heeft god dan niet Adam laten vallen?" ten vijfde: "Spreken gods almacht en alwetendheid elkaar niet tegen, omdat god al weet wat hij gaat beslissen?"