zaterdag 26 april 2014

Bestaat de wereld niet? Een korte reactie op Markus Gabriels TEDx lezing

Vorig jaar gaf de Duitse filosoof Markus Gabriel in München een TEDx lezing getiteld Why the World does not Exist. Zoals de titel al aangeeft tracht hij te beargumenteren dat de wereld niet bestaat.

Hoe doet hij dit? Hij begint met de vraag naar de betekenis van het woord ‘de wereld’. Dit woord wordt volgens hem gebruikt om de indruk te beschrijven dat elk ding bevat is in een maximaal groot ding. De term ‘de wereld’ verwijst dan naar dit allergrootste allesomvattende ding. En hij merkt op dat hetzelfde geldt voor woorden als ‘de werkelijkheid’, ‘de natuur’, ‘het al’ of ‘het zijn’.

Volgens hem bestaat de wereld, aldus opgevat, niet. Er is geen maximaal groot ding waarin alles wat bestaat opgenomen is. Zijn argument gaat kort gezegd als volgt. Als er een maximaal groot ding bestaat, dan moeten we het opvatten als de totaliteit van alle dingen. Hierbij moet ‘ding’ ruim worden opgevat, namelijk als aanduiding van iets wat bestaat. Niet alleen tafels, stoelen, elektronen en protonen, maar ook verkiezingen, een rechtstaat, ervaringen van liefde of pijn, het concept ‘priemgetal’ en het feit dat de stoel van Markus Gabriel blauw is, zijn dingen. Welnu, als er een totaliteit van alle dingen bestaat, dan kunnen we ons een lijst voorstellen waarop alle dingen genoemd worden. Plak nu alle vermeldingen op de lijst in gedachten eens achter elkaar: ‘De stoel van Markus Gabriel’ en ‘De Duitse rechtsstaat’ en ‘Het concept priemgetal’ en ‘Het feit dat de stoel van Markus Gabriel blauw is’ en… etc. Dan krijgen we een uitdrukking die niet op de lijst voorkomt en toch een ding vermeldt, namelijk de som van alle door de lijst genoemde dingen. De lijst noemt dus niet alle dingen, wat een tegenspraak oplevert. Kortom, de aanname dat er een maximaal groot ding bestaat is onhoudbaar. En daarom bestaat de wereld niet, aldus Markus Gabriel.

Is dit argument overtuigend? Dit is niet het geval. Ik zou hier kunnen ingaan op zijn aanvechtbare veronderstellingen dat de totaliteit van alle dingen, mocht deze bestaan, aftelbaar is en zich dus in een lijst laat rangschikken, en dat de som van een willekeurige collectie dingen, zoals mijn linkerteen, het priemgetal 2, de Europese Unie en een koolstofatoom op Mars zelf ook een ding is. Maar dit doe ik niet. Mij gaat het hier om een groter probleem voor zijn betoog. Markus Gabriel beweert dat er geen maximaal groot ding is. Wat bedoelt hij daar precies mee? Hij bedoelt dat er geen ding is waarin alle dingen opgenomen zijn. Of nog preciezer: Er is geen ding zodanig dat voor ieder ding geldt dat het erin opgenomen is. Maar door dit te zeggen gebruikt hij een universele kwantor voor dingen. Hij kwantificeert dus over alle dingen. En door dit te doen, doet hij ook zelf een beroep op het concept van de wereld. De wereld wordt hier namelijk begrepen als het domein van die universele kwantor. Bestaat dit domein dan niet? Natuurlijk wel. Markus Gabriel werkt met een dermate ruim begrip van 'ding' dat er geen goede reden is om te ontkennen dat het domein van die kwantor bestaat. Het argument dat hij geeft overtuigt dan ook niet.

En zelfs als zijn argument wel geslaagd zou zijn, dan nog zou daaruit alleen maar gevolgd zijn dat de definitie van de wereld als maximaal allesomvattend ding niet adequaat is. Hieruit kan echter niet geconcludeerd worden dat de wereld niet bestaat. Sterker nog, zelfs wanneer hij zou kunnen aantonen dat alle gangbare definities van de wereld inadequaat zijn, volgt niet dat de wereld niet bestaat. Het kan er immers ook op wijzen dat het begrip 'de wereld' (of 'het al', 'het zijnsgeheel', 'de werkelijkheid', etc.) zó fundamenteel is dat het (zoals volgens sommigen het begrip 'tijd') een primitieve niet nader analyseerbare en dus niet definieerbare term is. Daaruit kan dan inderdaad niet worden opgemaakt dat de wereld niet bestaat.*

* In zijn lezing geeft Markus Gabriel overigens nog een tweede argument voor zijn bewering dat de wereld niet bestaat. Hij definieert 'bestaan' als 'het verschijnen binnen een context'. Een gevolg van deze definitie is onder andere dat eenhoorns bestaan. Ze verschijnen immers binnen de context van bepaalde verhalen. De wereld kan dan echter niet bestaan omdat er per definitie geen grotere context is waarbinnen het geheel van alle dingen kan verschijnen. Dit argument is echter dermate begging-the-question dat ik er hierboven niet op ingegaan ben. Zijn definitie van ‘bestaan’ maakt immers op voorhand al het bestaan van een allesomvattende context onmogelijk.

9 opmerkingen:

Anoniem zei

Dag Emanuel

De wereld als allergrootst allesomvattend ding. Het zou mijn beschrijving van de wereld niet zijn maar ik denk het idee wel te begrijpen. In mijn ogen zou het juist ook heel goed wel kunnen bestaan. De wereld is dat wat ik zie en dan zeker niet alleen met de ogen of andere zintuigen maar ook mijn idee over pi, over getallen, over zingeving, over eindigheid. Dat alles bij elkaar is de wereld, mijn wereld zeg ik liever. Het is dat wat ik zie door al mijn openingen. Ik neem aan dat dat voor iedereen een beetje geldt daarom zijn we al snel geneigd het over de wereld te hebben. Dat kan ook wel maar wat mij betreft toch altijd wel in het achterhoofd dat daar nog wel een puntje te scoren valt.

Deze wereld in het zijn staat in kleine hapklare brokjes voor me open in het niet-zijn. Je zou gestoord worden als je telkens alles wat je weet en voelt en ziet allemaal tegelijk zou zien. Ik mag het graag vergelijken met mijn cuddle bag. Zo;n zak met duizend balletjes, dat is dan de wereld, even voor het gemak. Ik zit daar een beetje in te cuddlen, ik neem wat van die balletjes in mijn handen en speel ermee, dat is dan zo ongeveer datgene wat ik op dat moment zie.

Mijn kleindochter van 20 die slaapt met zo'n cuddle bag onder haar hoofd, ik zou er persoonlijk gek van worden. De hele wereld van het zijn in een keer op je bordje, Ik denk geen haalbare kaart voor de mens, je ziet altijd brokjes van het zijn, eruit getrokken naar het niets. Om ze te bekijken en ermee te cuddlen.

Anoniem zei

Dag Emanuel

De wereld als allergrootst allesomvattend ding. Het zou mijn beschrijving van de wereld niet zijn maar ik denk het idee wel te begrijpen. In mijn ogen zou het juist ook heel goed wel kunnen bestaan. De wereld is dat wat ik zie en dan zeker niet alleen met de ogen of andere zintuigen maar ook mijn idee over pi, over getallen, over zingeving, over eindigheid. Dat alles bij elkaar is de wereld, mijn wereld zeg ik liever. Het is dat wat ik zie door al mijn openingen. Ik neem aan dat dat voor iedereen een beetje geldt daarom zijn we al snel geneigd het over de wereld te hebben. Dat kan ook wel maar wat mij betreft toch altijd wel in het achterhoofd dat daar nog wel een puntje te scoren valt.

Deze wereld in het zijn staat in kleine hapklare brokjes voor me open in het niet-zijn. Je zou gestoord worden als je telkens alles wat je weet en voelt en ziet allemaal tegelijk zou zien. Ik mag het graag vergelijken met mijn cuddle bag. Zo;n zak met duizend balletjes, dat is dan de wereld, even voor het gemak. Ik zit daar een beetje in te cuddlen, ik neem wat van die balletjes in mijn handen en speel ermee, dat is dan zo ongeveer datgene wat ik op dat moment zie.
Mijn kleindochter van 20 die slaapt met zo'n cuddle bag onder haar hoofd, ik zou er persoonlijk gek van worden. De hele wereld van het zijn in een keer op je bordje, Ik denk geen haalbare kaart voor de mens, je ziet altijd brokjes van het zijn, eruit getrokken naar het niets. Om ze te bekijken en ermee te cuddlen.

Anoniem zei

Vandaag bestaat de wereld in wel heel erg veel toonaarde voor mij. Ik kijk naar de druppels op mijn ruit, soms komen twee druppels samen in een druppel, het gaat helemaal vanzelf ik kijk ernaar en geniet ervan. Het zijn van die momenten dat het leven eenvoudig lijkt wat natuurlijk geenszins het geval is. Toch zie ik met tevredenheid de AEX op 393 staan wat zoveel wil zeggen dat mijn rugdekking er warmpjes bij staat. Persoonlijk leven telt ook. als je persoonlijke leven niet op orde is krijg je dat in de wereld nooit rechtgebreid, lijkt me. Nou de mijne is wel heel erg ok vandaag. Mijn nieuwe copine heeft van de week voor het eerst gestofzuigd en nu ruikt het heerlijk in de keuken, zij staat preitaart te maken, ik kan mijn geluk niet op, eindelijk tijd me over de wereld te ontfermen en de rijke ideeën van Markus Gabriels die een gewledig filosoof was maar die nog niet geheel spoort met mijn eigen ideeën, daar moet nog aan gewerkt worden.

Emanuel Rutten zei

Beste Phillipus,

Een geweldig filosoof was? Hij is er nog steeds hoor! Of bedoel je dat hij na zijn TEDx lezing niet langer een geweldig filosoof genoemd kan worden? :-)

Groet,
Emanuel

Madelief Kriet zei

Nee, Bataille is zeer zeker een groot filosoof, dat meen ik oprecht. Alleen denk ik dat het om de wereld te beschouwen handig is zijn filosofie te verweven met zijn gedichten. In de wereld leven nu eenmaal ook mensen naast zijnden van het zijn.

Mademoiselle mon cœur
Mise à nue dans la dentelle
La bouche parfumée
Le pipi coule de ses jambes
L’odeur maquillée de la fente
Est laissée au vent du ciel
Un nuage
Dans la tête
Se réfléchit à l’envers
Une merveilleuse étoile
Tombe
Cœur criant comme la bouche
Le cœur manque
Un lis est brûlant
Le soleil ouvre la gorge.

En dat dan onderkend hebbende blijkt ineens die zijnde van het zijn een pak begrijpelijker te wezen maar ze is zeker niet verdwenen dat zou pas echt rampzalig zijn.

In zijn gedichten glibber je ook weg in een vreemd soort hete chocolade, filosofie geeft juist structuur, het denken biedt een haak.

Een tussenoplossing behoort nu weer tot de TED's mogelijkheden, een menselijke touch ter illustratie van , zeker niet in de plaats van, dan zou het pas echt knap donker worden.

Mijn vertaling zou zijn


Ach Plato, schenk mij uw dialoog
laat mij kennen uw goddelijke wezens
ik ken ze niet, heb nog geen enkel oordeel

men zegt dat jij de jeugd bedierf
toe bederf me met jouw woorden
geef mij drie aanklagers mee als haak

Anytus, Meletus en Lyco om me te ergeren
te wantrouwen maar ook te verbinden
zodat mijn weten een schijnweten worden kan.

Roos Jonker zei

Mijn vraag is nu: staat liefde op die lijst van alles?

Zo ja, wat doet zij daar?

Zo nee, mist er dan niets iets?

Emanuel Rutten zei

Beste Roos,

Ervaringen van liefde staan er ook op. Want liefde bestaat. Het is onder al het bestaande wellicht het meest verheven en misschien zelfs de uiteindelijke grond der dingen. Maar dit terzijde ;-)

Groet,
Emanuel

Roos Jonker zei

Zelf ben ik van huis uit katholiek en zie naast het geluk dat de liefde me brengt ook zeker heel veel ongeluk, zeker in die katholieke kerk, die ik ook vanwege dat misbruik van de liefde verlaten heb.
Veel liefde is zeker niet weg te strepen met weinig liefde, liefde is een warrige aangelegenheid, alleen daarom hoort hij thuis op die lijst, ik ben blij dat van jou ook te horen.
Dat liefde de grond der dingen is waag ik te betwijfelen, althans voor mij is dat niet zo. Voor mij is de grond der dingen de redelijkheid. Zonder redelijkheid heb je geen poot om op te staan. Zonder liefde is lastig maar persoonlijk denk ik liever met twee benen stevig in de redelijke grond te staan dan in liefde ergens rond te zweven.
Als redelijkheid op nummer 1 staat van je lijstje , begrijp ik wat je bedoelt. Geen chantage hoor, gewoon een simpele gedachtengang.

Emanuel Rutten zei

Beste Roos,

Kan de grond der dingen niet tegelijk liefde en redelijkheid zijn? Sterker nog, kan de grond der dingen niet tegelijkertijd liefde, redelijk en bovenredelijk zijn? Zie bijvoorbeeld http://goo.gl/HhBt3O

Groet,
Emanuel