"Een slavenopstand van de moraal heeft - ik herhaal het - volgens mij nooit plaatsgevonden. In waarheid voltrok zich een herwaardering van de waarden bij de scheiding van macht en deugd (arete, virtu), zoals die bij de Grieken nog ondenkbaar zou zijn geweest, een scheiding die tot in de wazige eindspelen van de Europese aristocratie in de negentiende eeuw doorwerkte. De werkelijke zonde tegen de geest van de positieve ascese beging de Oud-Europese maatschappijorde niet door haar kerstening, maar door het duivelspact met een standensysteem, waarbij op veel plaatsen een adel zonder virtu het voor het zeggen kreeg. Bovendien kreeg een niet-meritocratische uitbuitingsaristocratie de overhand, die niet méér presteerde dan het op identieke wijze overdragen van haar opgeblazen zelfbewustzijn op even nietsnuttige nakomelingen, vaak vele eeuwen lang. Deze chronische schande van Europa, de geboorteadel, dringt pas goed tot ons door als we er de omstandigheden van de oude leercultuur China tegenoverstellen: China dat al meer dan tweeduizend jaar de geboorteadel door een beschavingsadel tegenwerkte. Door de genoemde herwaardering van de waarden kwamen niet de ressentimenten van kleine, zieke lieden aan de macht, zoals Nietzsche suggereerde, het was juist een mengsel van luiheid, ignorantie en bruutheid die bij de erfgenamen van de lokale macht werd uitgebouwd tot een psychopolitieke grootheid van de eerste orde. Het hof van Versailles was alleen maar de top van een archipel van edele onbruikbaarheid die Europa overdekte. Pas de neomeritocratische Renaissance tussen de vijftiende en de negentiende eeuw, die werd gedragen door burgers en virtuozen, heeft geleidelijk aan een einde gemaakt aan de gruwel van de geboorteadel in Europa, als we tenminste de nog altijd virulente fantomen van de Yellow Press buiten beschouwing laten. Pas vanaf dat moment kunnen we weer zeggen dat politiek, als Europese levensvorm, de strijd en de zorg betekent om de omkadering van de instituties waarin de belangrijkste van alle bevrijdingen zich kan voltrekken: de vervanging van de verschillen die geschapen en doorgegeven werden door onderwerping, heerschappij en privileges, door de verschillen die het gevolg zijn van en gecontroleerd worden door prestaties."Peter Sloterdijk, Je moet je leven veranderen, Boom, Amsterdam, 2011, pp. 140-141
2 opmerkingen:
Bovenstaande kritiek op de oude Europese maatschappijorde doet mij veel meer denken aan Machiavelli dan aan Nietzsche. Machiavelli – en dan niet zozeer in zijn bekende ‘Il Principe’ maar in zijn in feite interessantere ‘Discorsi’- wordt niet moe erop te hameren dat Italië in verval is omdat er de elite of machthebbers – in de eerste plaats de paus/kerk – geen ‘virtu’ bezitten en daarmee elke vrijheid dwarsbomen. Vol bewondering spreekt Machiavelli over Duitsland waar mensen gelijk zijn en virtu bezitten: de voorwaarde voor een vrije, sterke republiek. Italië is daarentegen een broeinest van sociale ongelijkheid en corruptie waar – om het populair te zeggen – het door en door corrupte ‘oud geld’ alle macht heeft. Hooguit Venetië wordt niet door Machiavelli veracht, want de rijken in Venetië zijn op eigen kracht rijk geworden (kunnen we dus ‘nieuw geld’ noemen).
Nietzsche doet ons natuurlijk soms aan Machiavelli denken. Ook Nietzsche wil ‘virtus’ (=kracht) weer de basis van ethiek en politiek maken en net als Machiavelli ziet Nietzsche de kerk van zijn tijd als belangrijkste bron van decadentie en vergiftiger van ware deugd. Interessant is echter wel dat waar Machiavelli de Zuid-Europese cultuur verfoeit en de Noord-Europese cultuur bewondert, dat bij Nietzsche precies andersom is: Nietzsche veracht juist de Duitser (en de Engelsman) met hun egalitarisme en koestert juist bewondering voor de Italiaanse cultuur. Maar misschien is die tegenstelling minder groot dan op het eerste gezicht lijkt: Nietzsche bewondert de Italiaanse Renaissance van de 15de en 16de eeuw, waar Machiavelli deel van uitmaakte, omdat die Renaissance antichristelijke waarden vertegenwoordigde en de strijd die daar losbarste tussen antieke en joods-christelijke waarden de opmaat vormt voor de Übermensch (maar helaas werd dat vuur weer gedoofd door het Duitse protestantisme). Maar bovenal grijpt Nietzsche veel verder terug dan Machiavelli en Sloterdijk: waar Machiavelli het Italië van zijn tijd vergeleek met het oude Rome en de oorspronkelijke bron van de decadentie in Ceasar gelegen lag en ook Sloterdijk niet voorbij het oude Rome lijkt te kijken, situeert Nietzsche de oorspronkelijke bron van decadentie in het rationalisme van Socrates en de slavenopstand in de moraal die door de joodse priesters zou zijn bewerkstelligd waardoor het adellijke ‘blonde beest’ werd getemd (Ceasar wordt door Nietzsche trouwens juist weer bewonderd als sterk individu dat juist levenskracht put uit de strijd tussen decadentie en virtu, maar beiden bewonderen ‘het roofdier’ Borgia). In ieder geval situeert Nietzsche de bron van decadentie niet zozeer in een feitelijke politieke ontwikkeling, zoals een adel zonder virtu, maar in een culturele omslag vanuit precies de mensen die juist geen macht hadden: de plebejer Socrates en het joodse volk van slaven (en ik denk ook dat het bij Nietzsches genealogie sowieso niet om historische adequaatheid gaat: hij geeft bv. Socrates en de joden een rol waarmee hij een strijd wil uitbeelden die in werkelijkheid in elke cultuur en zelfs in elk mens optreedt).
Beste FWK,
Dank voor jouw aanvullende overwegingen. Je schrijft dat Sloterdijks kritiek op de oude Europese geboorteadel jou niet direct aan Nietzsche doet denken. Dit klopt inderdaad. Sloterdijk neemt in de door mij geciteerde passage immers afstand van Nietzsche. De oorzaak van het verval is volgens Sloterdijk niet gelegen in een of andere vermeende 'joods-christelijke slavenopstand', maar in het ontstaan van een politieke geboorteadel zonder deugd.
Groet,
Emanuel
Een reactie posten