"In feite beseffen religies dat het zeer aanlokkelijk, maar tegelijkertijd niet zo eenvoudig is om tot een gemeenschap te behoren. In dat opzicht zijn ze heel wat wijzer dan die seculiere politieke theoretici die lyrisch schrijven over het verlies van gemeenschapszin zonder bereid te zijn de onontkoombare schaduwkanten van het maatschappelijk leven te erkennen. Religies leren ons beleefdheid te betrachten, elkaar te respecteren, trouw en verstandig te zijn, maar ze weten ook dat ze ons geestelijk zullen breken als ze ons niet toestaan om die voorschriften af en toe te negeren. Op hun verstandigste momenten aanvaarden religies hoezeer deugdzaamheid, trouw en beminnelijkheid schatplichtig zijn aan hun tegendeel.
Het middeleeuwse christendom was zich terdege bewust van deze dubbelheid. Het grootste deel van het jaar predikte het ernst, orde, terughoudendheid, kameraadschap, oprechtheid, liefde voor God en seksuele betamelijkheid, maar op oudejaarsavond werd de collectieve psyche ontketend en het festum fatuorum, het Narrenfeest, gehouden. Vier dagen lang stond de wereld op haar kop: geestelijken dobbelden op het altaar, balkten als ezels in plaats van 'amen' te zeggen, hielden zuipwedstrijden in het schip van de kerk, lieten scheten op de maat van het Ave Maria en staken nonsenspreken af, gebaseerd op parodieën op de evangeliën (het evangelie volgens de Kippenkont, het evangelie volgens Lucas' Teennagel). Na talloze kroezen bier hielden ze hun heilige boeken ondersteboven, hieven ze gebeden aan voor groenten en urineerden ze vanaf de klokkentoren. Ze 'trouwden' ezels, bonden reusachtige wollen penissen voor en probeerden elke man of vrouw te bespringen die dat maar toeliet.
Maar niets van dat al werd alleen maar als scherts beschouwd. Het was heilig, een parodia sacra, en moest ervoor zorgen dat alles de rest van het jaar in het gareel bleef. In 1445 legde de theologische faculteit van Parijs de Franse bisschoppen uit dat het Narrenfeest een noodzakelijke gebeurtenis was op de christelijke kalender, 'opdat dwaasheid, onze tweede natuur en de mens eigen, in elk geval eenmaal per jaar de vrije loop kan worden gelaten. Wijnvaten barsten als we ze niet van tijd tot tijd openen voor wat lucht. Wij mensen zijn allen slecht in elkaar gezette vaten, en daarom staan we op bepaalde dagen dwaasheid toe: opdat we ons uiteindelijk weer met hernieuwde ijver in dienst van God stellen.'
[...]
Van religie leren we niet alleen over de charmes van gemeenschappelijkheid. We leren ook dat een goede gemeenschap inziet hoeveel er in ons schuilt dat eigenlijk niets van een gemeenschap weten wil - of in elk geval niet voortdurend de ordelijkheid ervan verdraagt. Als we onze liefdesfeesten hebben, hebben we ook onze narrenfeesten nodig."
Alain de Botton, Religie voor atheïsten, vertaald door Jelle Noorman, Uitgeverij Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2011
Abonneren op:
Reacties posten (Atom)
2 opmerkingen:
Wat mij tegenstaat in het Middeleeuwse christendom zoals hier geschetst is de tegenstelling, de gespletenheid die hier in stand wordt gehouden. Deze is in de 21e eeuw bepaald nog niet verdwenen. Denk aan het verschijnsel bachelorparty.
Het probleem ligt in het feit dat de mens zowel een egoïstische individualist is als een sociaal dier. Zonder meteen te kunnen beargumenteren waarom - daar zal ik mijn gedachten over moeten laten gaan - geef ik de voorkeur aan een ethiek die een synthese nastreeft tussen de egoïostische individualist en het sociale dier. Dat lijkt me heel wat prettiger - en een statistisch onderzoek met n = 1, namelijk mijn eigen leven, bevestigt dat - dan 361 per jaar zelfopoffering voor de gemeenschap om dan vier dagen volledig loos te kunnen gaan.
@ MNb
In de huidige tijd is de gespletenheid in de mens weer op een andere, werkbaarder manier onder de aandacht gebracht door o.a. Carl Gustav Jung. Als een mens overdreven inzet op rechtschapenheid kan het zijn dat hij/zij, zonder het te weten een “schaduw” ontwikkeld waardoor hij/zij plotseling overrompeld kan worden. Denk aan bepaalde bevlogen evangelisten in de VS die de lat heel hoog leggen wat moraal en ethiek betreft en dan later zelf bv. “hoerenloper” blijken te zijn. Het is belangrijk steeds bedacht te zijn op je “schaduw” . In de Middeleeuwen hadden ze kennelijk een collectief systeem om deze gespletenheid niet te vergeten. In de moderne, westerse wereld met de sterke nadruk op de individualiteit, werkt dat systeem niet meer.
Een reactie posten