zondag 7 oktober 2018

Hebben of zijn concepten intensies?

Men spreekt voortdurend over de intensie (inhoud, betekenis) van een concept en suggereert daarmee dat een concept een intensie heeft. Zo zeggen we dat het concept ‘huis’ een bepaalde intensie heeft of dat het concept ‘vrijgezel’ een bepaalde intensie heeft. Maar waarom zeggen we niet gewoon dat concepten intensies zijn? Als verklaring hiervoor zou ingebracht kunnen worden dat concepten door de tijd heen kunnen veranderen door het verkrijgen van een andere intensie. Dit is echter onmogelijk indien concepten intensies zijn. Want in dat geval zou een andere intensie neerkomen op een ander concept. Er zou dan geen sprake zijn van een verandering van een en hetzelfde concept.

Deze verklaring lijkt op het eerste gezicht misschien plausibel. Toch gaat het hier om een problematische verklaring. Hoe kan een en hetzelfde concept een andere intensie verkrijgen terwijl het toch over hetzelfde concept blijft gaan? Dit kan alleen als er iets in het concept is dat door de verandering van het concept heen hetzelfde blijft. Zoiets constants in het concept moet er zijn omdat we anders niet zouden kunnen spreken over de verandering van een en hetzelfde concept. Dát wat in het concept constant blijft kan uiteraard niet de intensie van het concept zijn. Het concept verkrijgt immers een andere intensie. Maar wat is het dan in het concept dat tijdens de verandering van het concept constant blijft en er dus voor zorgt dat wij nog steeds over hetzelfde concept kunnen spreken nadat het een andere intensie verkregen heeft? Wat is met andere woorden datgene in het concept dat tijdens de verandering ervan gelijk blijft en dus zorgt voor de identiteit van het concept door de tijd heen? Hiervoor lijkt geen redelijke kandidaat te zijn.* Dit maakt genoemde verklaring diep mysterieus en dus problematisch. Het lijkt daarom beter eenvoudigweg te stellen dat concepten intensies zijn.

Door dit te doen worden concepten hardhandig gereduceerd tot intensies oftewel betekenissen. Concepten vallen restloos met betekenissen samen. Het zijn niets meer of minder dan betekenissen. Toch is met bovenstaande eveneens de deur opengezet voor de gedachte dat concepten op mysterieuze wijze wel eens "meer" zouden kunnen zijn dan betekenissen. Wellicht zit er toch iets "in" concepten dat boven de betekenissen uitstijgt. Maar wat kan dit mysterieuze "meer" dan zijn? Zijn betekenissen immers niet alles wat er over concepten qua concepten te vertellen valt?

Misschien niet. Misschien hebben concepten toch iets wat we heel voorzichtig zouden kunnen aanduiden als "een ziel". De ziel van een concept is dan datgene wat de verschillende betekenissen van een concept door de tijd heen vasthoudt en ze allemaal betekenissen van een en hetzelfde concept laat zijn. Kortom, misschien moeten we voor concepten hetzelfde doen als Aristoteles eerder deed voor tafels en stoelen en andere concreet zintuiglijk waarneembare substanties. Misschien moeten we een onderscheid gaan maken tussen de vorm en de materie van een concept. De materie van een concept is dan de betekenis van het concept. Deze materie is door de tijd heen niet constant. Een concept kan materie oftewel betekenissen winnen en verliezen zonder dat het ophoudt te bestaan. De vorm of ziel van een concept is dan datgene wat dit laatste mogelijk maakt. De ziel van een concept is wezensbepalend voor de identiteit ervan. Het is anders gezegd verantwoordelijk voor de identiteit van het concept door de tijd heen. Al met al lijkt zo een Aristotelisch hylemorfisme voor concepten alsnog een alternatief te zijn voor eerdergenoemde al te harde restloze reductie van concepten naar betekenissen.

*) In elk geval is de naam van het concept geen geschikte kandidaat. Een andere naam levert immers niet direct ook een ander concept op. Het concept 'house' is niet een ander concept dan het concept 'huis' of 'haus'. Evenmin is het concept 'vrijgezel' een ander concept dan 'alleengaande'. Dus waarom zou de naam van een concept wezenlijk zijn voor de identiteit ervan? De naam van een concept is niet wezensbepalend. Niet voor niets kan een en hetzelfde concept meerdere namen hebben (synoniemen) en kunnen twee heel verschillende concepten dezelfde naam hebben (homoniemen).

3 opmerkingen:

Prot. zei

Twitter: “Een concept is afhankelijk van de betekenis die men eraan verleent. Soms verandert in de tijd de betekenis die aan een begrip hangt. Het begrip is dan hetzelfde, maar we begrijpen het concept anders dan toen. De betekenis van het concept is gewijzigd.”

Laten we het duidelijk maken aan de hand van een voorbeeld.
Het concept “rechtvaardigheid” betekende voor de oude Grieken iets anders dan wat wij er tegenwoordig in Nederland onder verstaan.
Toen was rechtvaardigheid gekoppeld aan iemands positie. Slaven konden in de oude stadstaat geen beroep doen op mensenrechten of op iets als gelijkheid, of gelijke rechten.

De naam van het concept, het begrip, is in dezen de constante factor. In de TIJD is de betekenis die we eraan verlenen ten opzichte van slaven radicaal veranderd. Rechtvaardigheid halen we niet meer uit de positie van iemand, maar uit de gelijkwaardigheid van de mens in zijn algemeenheid.

Rechtvaardigheid is momenteel niet overal in de wereld eenduidig. In Saudi-Arabië is anno 2018 het recht van de vrouw wezenlijk anders ingevuld dan het vrouwenrecht in Nederland. Mondiaal gezien kent PLAATS grote verschillen in betekenis als het gaat om hetzelfde concept.

Niet alleen de intentie, maar tevens identiteit hangt af van de betekenis die we eraan verlenen. De vorm van het concept kan als begrip voortbestaan, maar de intentie zal altijd voor het wederzijds begrip, gerelateerd zijn aan de betekenis.

Taalkundig gezien kunnen concepten geen intenties ZIJN, want dan is taal ten dode opgeschreven.
We gaan uit van levende talen, en we kunnen dan niet anders dan concluderen dat concepten intenties HEBBEN.
Een fraai voorbeeld daarvan zijn de synoniemen! Verschillende concepten met een min of meer gelijke betekenis, of de homoniemen; gelijke concepten, maar met een totaal andere intentie!

Groet, Prot.

Emanuel Rutten zei

Beste Prot,

Zoals ik in mijn voetnoet schreef: “In elk geval is de naam van het concept geen geschikte kandidaat. Een andere naam levert immers niet direct ook een ander concept op. Het concept 'house' is niet een ander concept dan het concept 'huis' of 'haus'. Evenmin is het concept 'vrijgezel' een ander concept dan 'alleengaande'. Dus waarom zou de naam van een concept wezenlijk zijn voor de identiteit ervan?”

De naam van een concept is dus niet wezensbepalend. Dit blijkt juist uit het feit dat een en hetzelfde concept meerdere namen kan hebben (synoniemen) en dat twee verschillende concepten dezelfde naam kunnen hebben (homoniemen)!

Prot. zei

Emanuel, welke betekenis verleen je aan het concept ‘jezik’, of ‘kieli’?

Om het spel goed te spelen moeten we dat doen binnen de lijntjes van eigen taal en cultuur.
Wij hebben binnen onze communicatieruimte niets afgesproken over deze twee woorden.
Jezik en Kieli hebben voor een Nederlandstalig persoon geen betekenis.
Concepten kunnen dus geen intensies ZIJN, omdat wij eerst geleerd moeten hebben wat het concept inhoudt. Zonder leren en/of ervaring kunnen we geen betekenis verlenen aan een begrip.

Verder zullen we het met elkaar eens zijn dat het concept baby iets anders is dan het concept man of het concept herinnering.

Als we daarbij jou als concept nemen: G.J.E. Rutten, dan was je in 1973 een baby, nu ben je een man en ooit zul je als herinnering voortleven.
Vragen we in de drie bovengenoemde fases naar wie Emanuel Rutten precies was, dan is er geen eenduidigheid, er is geen doorlopende ziel die constant is. De baby-oppas zal haar verhaal vertellen, de huidige buurman weer iets totaal anders en alle herinneringen van later zullen ook divers en persoonlijk zijn.
Leg de bovenstaande beschrijvingen van de 3 fases van GJE naast elkaar en men denkt te maken te hebben met drie verschillende personen. Alleen de naam is de verbindende factor tussen de verschillende concepten: baby – volwassenen – herinnering!

Hieruit blijkt nogmaals dat concepten een intensie HEBBEN en dat betekenis verlenen het enige is waar we echt vanuit kunnen gaan. Immers, de ziel van het ZIJN kunnen we niet aantonen.
Maar misschien wil jij een poging wagen met het beantwoorden van de volgende vragen. Wat is de ziel? Mag ik daar een eensluidende definitie van! En ten slotte: Geef een concreet voorbeeld waaruit blijkt dat die ziel blijvend is in een veranderend concept.

Prot.