vrijdag 2 oktober 2015

Een maatschappij op drift

Dat onze Europese maatschappij op drift is, valt bijna niet meer te ontkennen. De vraag is echter wat de oorsprong is van de steeds verder om zich heengrijpende onthechting. Volgens een aantal cultuurcritici is de hedendaagse Europese ontbinding een gevolg van een doorgeschoten consumptiecultuur. Ik deel deze analyse niet. Het probleem moet volgens mij gezocht worden in wat Charles Taylor het verdwijnen van onze gemeenschappelijke betekenishorizon noemt. We beschikken niet langer over een gedeelde zinsamenhang die onze eigen concrete particulariteit overstijgt. Wat mist is een overstijgend zinverband dat ons bezielt en waarin wij onszelf opgenomen weten.

Door het wegvallen van onze gemeenschappelijke inspiratiebronnen is ons maatschappelijk leven vervlakt. Dit is funest voor onszelf en onze samenleving. Een uitweg lijkt gevonden te kunnen worden in het opnieuw contact maken met onze existentiële bronnen. Het religieuze is in Europa echter grotendeels aan het teloorgaan. Het zich terugtrekken van met name het christendom uit onze cultuur leidt tot een uitwissing van bindende zinverbanden. Hierdoor worden we teruggeworpen op onze eigen particulariteit. Het is mijns inziens vooral deze ontwikkeling die het vertrouwen van Europa in zichzelf ondermijnt. De bezieling, het vitalistische elan, is uit onze cultuur aan het verdwijnen. Als gevolg daarvan grijpt een eroderend en mat soort van apathie steeds verder om zich heen. Dát is volgens mij de werkelijke crisis van onze tijd.

Het door meer en meer mensen gevoelde verlies van binding is dan ook vooral het gevolg van het inmiddels al decennialang verwaarlozen van de bezielende religieuze dimensie van het menselijk bestaan. En dit terwijl juist religie cruciaal is om tot een hechte leefgemeenschap te komen. Religie gaat niet voor niets terug op het Latijnse 'religare' wat 'verbinden' betekent. Religie ligt ten grondslag aan de eenheid van elke samenleving. Het is, zoals Emile Durkheim heeft laten zien, het samenbindende element van iedere cultuur.

Door het als maar verder wegglijden van het religieuze gaat de sociale cohesie en bevlogenheid in onze samenleving verloren. Een te ver doorgeschoten consumptiecultuur is dan ook eerder een symptoon van een dieperliggende oorzaak, dan zelf de oorzaak. We zouden ons weer moeten willen laven aan onze christelijke erfenis. De hoogste deugd in het christendom is de liefde. Een liefde die gestalte krijgt in gedeelde leefvormen. Zo kan de weg teruggevonden worden naar binding, ja heling van onze cultuur. Zo kan tegenwicht geboden worden aan de verwarring waarin Europa steeds verder wegzakt.

18 opmerkingen:

Anoniem zei

Beste Emanuel Rutten,

Je schrijft o.a. : Door het wegvallen van onze gemeenschappelijke inspiratiebronnen is ons maatschappelijk leven vervlakt. Maar wat is nu de oorzaak van deze vervlakking, heeft de consumptiemaatschappij hier dan niets mee van doen ?

welgemeende groet,

Rolf van de Garde

Emanuel Rutten zei

Beste Rolf,

Zelf denk ik niet dat de moderne consumptiecultuur leidt tot een erodering van onze maatschappij. Waarom zou dat het geval zijn? Het is mijns inziens toch echt het wegvallen van een gemeenschappelijke horizon van zin en betekenis die daarvoor verantwoordelijk is. Het sociaal atomisme is te ver doorgeschoten. Dat heeft geleid tot een vergaande maatschappelijke onthechting. Door het weer teruggrijpen op onze oorspronkelijke religieuze bronnen, kan binding en gemeenschapszin herstelt worden.

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Beste Emanuel,

Bedankt voor je snelle reactie, zet mij op zaterdagochtend op mijn maniertje aan het denken. Ik begrijp je term sociaal atomisme als individualisering. Zie ik dat juist ? Te ver doorgeschoten individualisering met groei van de welvaart zijn dan de bronnen van onze consumptiemaatschappij ( waar helaas ook ik zo af en toe mijn steentje aan bijdraag) en niet andersom.

groet,
Rolf

Anoniem zei

Beste Emanuel,

Bedankt voor je snelle reactie, ik begrijp je nu en geef je gelijk.

groet,

Rolf

Emanuel Rutten zei

Beste Rolf,

Altijd fijn om gelijk te krijgen ;-)

Nog een goed weekend!

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Het is juist het wereldbeeld dat spreekt uit de pseudowetenschappelijke opvatting dat de oorzaak is van een totale ontmenselijking van de samenleving, dit feit dringt maar niet door tot jouw brein en dat van vele anderen die hun onderworpenheid aan deze nieuwe mammon demonstreren..
In deze opvatting is het universum niets anders dan een verzameling deeltjes zonder enige betekenis die op sprookjesachtige manier tot werkelijkheid zijn verheven.
Het tegenovergestelde is wat waar is, namelijk een universum dat de levende manifestatie van God is. Hierin is geen plaats voor een verafgoding van materie, je kunt niet van 2 walletjes eten, niet in letterlijke en zeker niet in figuurlijke zin. De laatste is van fundamentele aard en hierbij hoort het niet willen erkennen dat er in het verleden een bewuste keuze is gemaakt die gerekend kan worden tot de grootste stommiteit die de mensheid in zijn totaliteit maakt en die bestaat uit het accepteren van het materiedeeltje, het atoom, als ultieme waarheid.
Liefde is niet het redmiddel, je leeft niet in een flower power tijdperk waar een christelijke kleurtje de redding zal zijn.
Ik sta versteld van de academische onnozelheid en domheid die jij en je medefilosofen welhaast bewust in stand houden om de waarheid maar niet onder ogen te hoeven zien.
Satyam Richard

Theo Smit zei

Beste Emanuel,

vermetel en intelligent woordvoerder van eigen 'overtuigingen'. Dat religie 'verbinden' betekent: schitterend, ook al wisten we dat al. Maar eenduidige oorzaken als 'consumeren' aanwijzen, zal zelfs een paus niet durven: de relatie van christendom met de moskeeverwarringen tussen soennieten en sjiieten : 'zelfs gevoelens' over de relatie met aanwijsbare ook 'andere geschiedenis' ( in 1960 de Italianen uit Mattinata bijvoorbeeld, in 1965 de Berbers uit Marokko, en heel actueel de splitsing in het hoofd van onze dappere meid Mansveld) wijst erop dat je wel veel moet 'framen' om heel veel niet te bespreken.

God houdt vast en zeker van alle 'op zich staande' mensen.

Emanuel Rutten zei

Beste Satyam,

Veel heb je blijkbaar niet van mijn stukje begrepen. Met het spreken over een terugkeer van de Europese cultuur naar haar christelijke wortels laat ik eerder een conservatief geluid horen. Een dergelijk geluid staat ver af van het idealiseren van het flower power tijdperk. Europa is haar vaste levensvormen en vormentaal in een snel tempo aan het verliezen door een gebrek aan liefde voor de eigen cultuur en traditie. Hierdoor verliest zij het geloof in zichzelf, met alle gevolgen van dien. Dat is waar ik vooral op heb willen wijzen.

Groet,
Emanuel

Emanuel Rutten zei

Beste Theo,

Je spreekt weer eens in raadselen. Overigens wijs ik niet de consumptiecultuur als oorzaak aan. Zo schrijf ik al in de eerste alinea van mijn bijdrage het volgende: "Volgens een aantal cultuurcritici is de hedendaagse Europese ontbinding een gevolg van een doorgeschoten consumptiecultuur. Ik deel deze analyse niet."

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

@ Emanuel

Je zegt:” We zouden ons weer moeten willen laven aan onze christelijke erfenis. De hoogste deugd in het christendom is de liefde. Een liefde die gestalte krijgt in gedeelde leefvormen. Zo kan de weg teruggevonden worden naar binding, ja heling van onze cultuur. Zo kan tegenwicht geboden worden aan de verwarring waarin Europa steeds verder wegzakt.”

Wat bedoel je met de zin “Een liefde die gestalte krijgt in gedeelde leefvormen”?

Emanuel Rutten zei

Beste Nand,

De betekenis van die zin ligt in de buurt van wat ik schreef in mijn reactie op Satyam: "Europa is haar vaste levensvormen en vormentaal in een snel tempo aan het verliezen door een gebrek aan liefde voor de eigen cultuur en traditie. Hierdoor verliest zij het geloof in zichzelf, met alle gevolgen van dien."

Groet,
Emanuel

Anoniem zei

Teruggaan naar een gemeenschappelijke inspiratiebron is in een multiculturele samenleving onmogelijk, dat snap je toch ook wel?
Het is trouwens maar de vraag of die goeie ouwe christelijke cohesie ooit bestaan heeft, bijvoorbeeld voor de oorlog leefden katholieken en protestanten volstrekt langs elkaar heen. Om nog maar te zwijgen van alle religieuze vervolgingen in Europa.
Maar ik begrijp, je bent een ideoloog. Voor een communist doet alle ellende uit de USSR er ook niet toe, het gaat om het prachtige ideaal-plaatje.

Emanuel Rutten zei

Beste Anoniem,

Mijn pleidooi richt zich uiteraard op hen voor wie genoemde terugkeer in beginsel nog mogelijk is. En dat is nog altijd het overgrote deel van de Europese bevolking. Verder gaat een dergelijke terugkeer natuurlijk prima samen met het bestaan van ook andere bevolkingsgroepen binnen de Europese grenzen.

Groet,
Emanuel

Emanuel Rutten zei

Beste Bert,

Persoonlijke vrijheid is natuurlijk een belangrijke waarde. Daar wil ik dan ook helemaal niets aan afdoen. Mijn punt is echter dat iedere maatschappij voor haar voortbestaan een hecht inspirerend bindmiddel nodig heeft dat verder gaat dan een louter abstract individueel ideaal als persoonlijke vrijheid. Het verlies van het Europese zelfvertrouwen is volgens mij dan ook vooral te wijten aan het feit dat onze cultuur afstand genomen heeft van een bovenindividuele existentiële bezieling, die uiteindelijk alleen religieus en voor Europa meer specifiek christelijk kan zijn. Voor velen wellicht een ongemakkelijke waarheid, maar daarom niet minder werkelijk.

Anoniem zei

Nee, een terugkeer naar religieuze verbinding gaat niet samen met het bestaan van andere bevolkingsgroepen. Dat komt omdat tribalisme de andere kant is van de religieuze medaille. Geen verbinding zonder tribalisme. Het bewijs kun je tegenwoordig zien in bijvoorbeeld Belfast, Beiroet, Bagdad, en Damascus. We zien in de laatste maanden hoe miljoenen Syriers de gevolgen van religieuze verbinding ontvluchten naar ons nare seculiere Europa. Ook dat is niet nieuw; vroeger waren het bijvoorbeeld de Mennonieten, Quakers en Hernhutters, die de gevolgen van christelijke verbinding in Europa ontvluchtten naar andere werelddelen.

Theo Smit zei

Lieve beste Emanuel,

dat ik voor jou soms, en in elk geval nu weer, in raadselen sprak, gelukkig nog niet in tongen toch, maar je weet nooit met de dementie al duidelijk in zicht, en wie weet welke psychoses van vuur en vlam met elf geboden dan van de berg komen, toch nog even dit: jouw eerste twee zinnen van de column missen al wat er niet óók gezegd had kunnen worden: lees jezelf na: "Dat onze Europese maatschappij op drift is, valt bijna niet meer te ontkennen. De vraag is echter wat de oorsprong is van de steeds verder om zich heengrijpende onthechting."

Wie moet er nou van een 'mentale' berg af op dit zweverig taalbolletje sinds onze twee astronauten? Zin één en twee van jou hebben al geen verbinding. Het 'bijna' in de eerste zin is meer dan een raadsel ter toevoeging van een Europese maatschappij die op drift is, was dat die niet altijd dan? Onthechting, een mij zeer dierbaar woord in het klooster, die om zich heen grijpt in de pas opgerichte unie van staten met verschillende talen en de Catelanen. Elke zin buiten de fysica (en daarbinnen vast ook) is welbesteed aan wat verdere 'explicatie' van jouw kant in directe maatschappelijke context. Als dit weer een 'raadsel' is, gaarne bij dezen.

RV zei

Aan Emanuel

Volgens mij is de EU één van de voornaamste boosdoeners. De EU-bureaucratie drukt de locale democratie dood en daarmee ook de onderlinge solidariteit.

De sociaaldemocratie ligt op haar gat. De PvdA ondermijnt zichzelf om maar de EU te aanbidden. De grote bedrijven maken in zekere zin de dienst uit, de kleine burger staat min of meer machteloos. De grote bedrijven bombarderen ons met holle hedonistische reclames. Neem die van Hönkemüller. Zuivere soft porno.

De tweedeling qua inkomen en vermogen groeit. En dat terwijl de PvdA steeds roept dat de EU o zo sociaal is.

De christendemocratie mompelt soms wat op prekerige toon maar durft verder ook niets te zeggen.

Af en toe krijgen we een EU-subsidie voor een overbodig fietspad met nog meer overbodige bordjes.

Ik zie niet in waarom we een religieuze bezieling nodig hebben, vooral niet omdat ik niet zou weten voor welke religie men zou moeten kiezen. We hebben medemenselijke ethiek nodig, geen religie. Al mag men van mij best religieus en ethisch tegelijk zijn.

Filosofen behoren niet te regeren. Zij behoren aan de zijlijn te staan. Maar wel aan de zijlijn als kritische toeschouwer.

Vriendelijke groet

Mijnbroer

Emanuel Rutten zei

Beste anoniem,

Jouw laatste reactie bevestigt mijn eerdere inschatting. Je begrijpt er inderdaad niet veel van. Alleen al je poging om juist het religieuze aan het gewelddadige te koppelen (en hierbij bovendien alle religies over één kam te scheren) is alleen al in het licht van het ongekende twintigste eeuwse seculiere geweld (nationeel-socialisme, fascisme, communisme, maoïsme, Rode Khmer, etc.) op zijn zachts gezegd kansloos. Verder lijk je ook niet in te zien dat de aanwezigheid van een culturele hoofdstroom prima vruchtbaar kan coëxisteren met culturele minderheden. Dat laatste is misschien nog wel zorgelijker. Mocht je hierna opnieuw met een onnadenkende reactie komen, dan zal ik deze hier niet meer plaatsen.

Groet,
Emanuel